طبق گزارشات سازمان بهداشت جهانی، ۴۷ میلیون نفر در سراسر دنیا با بیماری زوال عقل یا همان دمانس دست و پنجه نرم می کنند. گرچه گاهی زوال عقل و آلزایمر را به جای هم به کار می برند، اما تفاوت های مهمی بین آن ها وجود دارد. در ادامه می خواهیم کمی دقیق تر به تفاوت آلزایمر با زوال عقل بپردازیم.
تفاوت زوال عقل با آلزایمر
اولین نکته ای که باید بدانیم این است که زوال عقل و بیماری آلزایمر را چطور باید از هم تشخیص دهیم. زوال عقل یا دمانس یک اصطلاح جامع الشمول برای علائمی مثل ضعف در حافظه و تفکر در سطحی است که باعث اختلال در زندگی روزمره می شوند. بیماری آلزایمر، نوعی زوال عقل است. بعضی از دیگر انواع زوال عقل عبارتند از دمانس عروقی، دمانس لویی بادی، دمانس لوب پیشانی-گیجگاهی، بیماری پارکینسون و بیماری هانتینگتون.
آلزایمر شایع ترین نوع زوال عقل است، به طوری ۶۰ تا ۷۰ درصد از موارد ابتلا به زوال عقل مربوط به این بیماری است. اما فقط شایع بودن آلزایمر نیست که باعث شده بیشتر در مورد این نوع زوال عقل بشنویم، بلکه یک دلیل دیگر این مسأله آن است که در مقایسه با دیگر انواع زوال عقل، علم بیشترین پیشرفت را در مورد بیماری آلزایمر داشته است.
زوال عقل علل بسیار مختلفی دارد
بیماری های جسمی، مشکلات متابولیک (مثل مشکلات تغذیه ای یا تیروئیدی)، بیماری های عروقی (مثل سکته ی مغزی) و در مواردی نادر، بیماری های عفونی می توانند روی سلول های مغز تأثیر بگذارند و باعث زوال عقل شوند. حتی جنون گاوی که یک بیماری بسیار نادر است می تواند در ابتلا به زوال عقل نقش داشته باشد. یک بیماری دیگر به نام شبه دمانس افسرده کننده هم از دیگر عوامل بروز این بیماری است. وقتی سطح پیام رسان عصبی سروتونین در بدن کاهش پیدا کند، ممکن است توجه کردن برایتان سخت شود. اگر هم دچار حواس پرتی نشوید، در به خاطر آوردن چیزها به مشکل بر می خورید و این مسأله می تواند علامت زوال عقل باشد.
از طرفی دیگر، آلزایمر علل خاص خودش را دارد. آلزایمر بک بیماری مغزی است که بر اثر انباشت پلاک های بتا آمیلوئید و پروتئین هایی به نام تاو در مغز رخ می دهد که به سلول های بخش هایی از مغز صدمه می زنند. کار این بخش ها، کنترل تفکر، حافظه و استدلال است.
عوامل زیادی می تواند در بروز زوال عقل نقش داشته باشد
نوع دیگری هم از زوال عقل وجود دارد که به آن ها دمانس ترکیبی گفته می شود، به این معنی که چندین بیماری دست به دست هم می دهند و باعث بروز زوال عقل می شوند. در ۳۰ درصد موارد، بیمارانی که به آلزایمر مبتلا هستند، یک بیماری عروقی هم دارند که علائم شناختی بیماری آلزایمر را تشدید می کند. آلزایمر و دمانس لویی بادی (که در اثر آن توده ای از پروتئین های آلفا- سینولئین در مغز تولید می شود) هم با هم به وجود می آیند.
علائم آلزایمر و زوال عقل می توانند بسیار مشابه باشند
گم کردن چند باره ی دسته کلید، فراموش کردن محل پارک ماشین و مواردی از این دست، از اولین مشکلاتی هستند که برای حافظه به وجود می آیند. اما از کجا بفهمیم که چه زمانی علت چنین مشکلاتی زوال عقل یا آلزایمر است؟ تحقیقات نشان می دهد ضعف چشمگیر دو مورد از مواردی که در ادامه می آید، نشان دهنده ی زوال عقل است: حافظه، برقراری ارتباط و زبان، توانایی تمرکز و توجه کردن، استدلال کردن، قضاوت کردن و ادراک بصری. اما در بیماری آلزایمر فرد ممکن است اطلاعات جدید را فراموش کند یا از نزدیکان خود در مورد حقایق مهمی سؤال کند که خود او باید از آن ها آگاه باشد (این مسأله شامل ضعف های ناگهانی، موقت و جزئی مغز که امری طبیعی هستند نمی شود، مثل زمانی که اسم یکی از آشنایان تان را لحظه ای فراموش می کنید اما بعداً آن را به یاد می آورید). تحقیقات همچنین نشان می دهد سخت شدن استفاده از نقشه هم ممکن است یکی از اولین نشانه های هشدار دهنده ی آلزایمر باشد.
آلزایمر ممکن است قابل پیشگیری باشد
دانشمندان در حال تحقیق در مورد تأثیر ابعاد مختلف سبک زندگی در کاهش ریسک ابتلا به آلزایمر هستند، مثل رژیم غذایی، ورزش، عادت های روزانه، خواب و فعالیت های تقویت کننده ی مغز. پژوهشی در سال ۲۰۱۴ نشان داد با کاهش بعضی از ریسک فاکتورها، ریسک ابتلا به آلزایمر می تواند به میزان ۳۳ درصد کاهش پیدا کند. مهم ترین شیوه برای جلوگیری از بیماری آلزایمر، کنترل دیابت و فشار خون بالا، کاهش وزن در صورت چاقی، فعال بودن، درمان افسردگی، عدم مصرف سیگار و تداوم یادگیری است. تحقیقی در سال ۲۰۱۷ هم نشان داد اجتماعی بودن (گذراندن وقت با دوستان و اعضای خانواده) و کنترل افت شنوایی، از دیگرعوامل قابل کنترلی هستند که در جلوگیری از زوال عقل مؤثرند.
روش درمان زوال عقل به نوع آن بستگی دارد
تقریباً هیچ روش درمانی تأیید شده ای برای زوال عقل وجود ندارد (به جز یک داروی تأیید شده برای بیماری پارکینسون)، اما چند دارو برای بیماری آلزایمر تولید شده است. گرچه این داروها پیشرفت این بیماری را متوقف نمی کنند (یا آن را درمان نمی کنند)، اما می توانند به کنترل نشانه های آن در بیماران کمک کنند.
در مورد دیگر انواع زوال عقل، تغییر در سبک زندگی احتمالاً بهترین گزینه برای آن ها محسوب می شود. درمان دمانس عروقی به انجام کارهایی بستگی دارد که برای سلامت شریان ها و قلب مفید هستند یعنی کاهش فشار خون و کلسترول و کنترل دیابت. در صورتی که بیماری مزمن دیگری هم داشته باشید، مدیریت آن بیماری هم اهمیت زیادی دارد. چنین بیماری هایی می توانند روند زوال عقل را سرعت ببخشند.
تشخیص ریسک ابتلا به آلزایمر امکان پذیر شده است
اگر برای انجام معاینه به پزشک مراجعه کنید، پزشک تان می تواند بر اساس علائم، سوابق پزشکی و آزمایشات پزشکی، بیماری آلزایمر را در شما تشخیص دهد. آزمایشات عکسبرداری مغزی مثل سی تی اسکن یا ام آر آی می تواند رشد و انباشت پلاک های بتا آمیلاز در نواحی مختلف مغز را نشان دهد.
به پزشک مراجعه کنید
اگر نحوه ی تعمیر یک وسیله را فراموش کرده اید، از ترس گم کردن راه خانه محله تان را ترک نمی کنید، وسایل تان را جا به جا می گذارید و مشکلاتی از این دست دارید، این موارد همگی تا حدودی نگران کننده هستند و در اینصورت باید به پزشک مراجعه کنید. بیماری شما هر چه زودتر تشخیص داده شود، زودتر هم می توان آن را درمان کرد. و هر چه زودتر درمان شوید، زندگی بهتری خواهید داشت.