ترجمه چیزی فراتر از معادل‌یابی واژگان و اصطلاحات است. برای این‌که پیامی به‌صورت کامل از زبان اصلی به زبان مقصد منتقل شود نمی‌توانیم آن را صرفاً کلمه به کلمه ترجمه کنیم. بنابراین وقتی از روند ترجمه صحبت می‌کنیم منظورمان فرآیندهایی است که باید طی شوند تا ترجمه‌ای بی‌نقص به دست آید. در این مطلب قصد داریم فرآیند ترجمه را بشناسیم و تک تک مراحل آن را بررسی کنیم. برای دانستن ظرایفی که باید در روند ترجمه رعایت کنید با ادامه مطلب همراه باشید.
ترجمه چیست؟
در منابع مختلف تعاریف متفاوتی برای ترجمه آورده شده است. ترجمه را به‌عنوان فرآیندی می‌توانیم تعریف کنیم که به‌وسیله آن مفهوم پیامی از زبان اصلی با معنی زبان هدف هماهنگ می‌شود. پیام مذکور می‌تواند گفتاری، نوشتاری یا چندرسانه‌ای باشد. روند ترجمه را باید به‌نوعی ایجاد مرز بین دو زبان مختلف بدانیم. از طریق چنین مرزی کلمات و اصطلاحات با رعایت قواعد معنایی و نگارشی به بهترین وجه ممکن، به زبان مقصد منتقل می‌شوند. روند ترجمه را می‌توانیم فرآیندی تبدیلی بدانیم که مترجم در مراحل مختلف آن با تصمیم‌گیری سر و کار دارد. تصمیم‌گیری برای انتخاب بهترین معنی در زبان هدف.
روند ترجمه چگونه است؟
روند ترجمه مراحل مشخص و تعریف‌شده‌ای ندارد. اما با بررسی منابع مختلف و شرایط کلی فن ترجمه می‌توانیم مراحل مشخصی را برای دستیابی به ترجمه‌ای صحیح و اصولی و با حداکثر وفاداری به زبان اصلی تعریف کنیم. در ادامه به چگونگی روند ترجمه یا فرآیندهای کلی ترجمه می‌پردازیم.
- تجزیه و تحلیل متن: یکی از ابتدائی‌ترین وظایف مترجم در فرآیند ترجمه، خواندن ابتدا تا انتهای متن اصلی است. این مرحله مقدماتی باعث می‌شود تا زبان اصلی متن را بشناسیم. اما مهم‌تر از آن، تشخیص موضوع متن اصلی، ماهیت ترجمه اعم از عمومی، تخصصی و فنی، حقوقی یا سایر موارد، تحقیقات مورد نیاز برای انجام ترجمه و شناسایی منابع کافی برای آن است. در این مرحله، مترجم می‌تواند پیش‌بینی زمانی لازم را برای انجام هر یک از وظایفش انجام دهد. بنابراین تعیین ضرب‌الأجل‌ها و مدیریت زمان در روند ترجمه بهتر صورت می‌گیرد.
- تحقیق و شناسایی: این مرحله از فرآیند ترجمه باید با سرعت بیشتری انجام شود. تحقیق درباره واژگان و اصطلاحات، اعم از حقوقی، فنی یا هر زمینه دیگری انجام می‌شود تا کاربرد آن‌ها در زبان مقصد با دقت صورت گیرد. این مرحله از روند ترجمه بر کیفیت درک مخاطب از آن تأثیر زیادی دارد.
- مقایسه اصل مطلب در زبان اصلی و ترجمه: چنین مقایسه‌ای در کل فرآیند ترجمه، از تحقیق و ترجمه گرفته تا تصحیح و بازبینی صورت می‌گیرد. هدف اصلی فرآیند ترجمه انتقال محتوای متن اصلی از یک زبان به زبان دیگر است. به این ترتیب، مقایسه دائمی مطلب بین اصل و ترجمه برای ارائه محصول نهایی خوب به مخاطبان ضروری است.
- ترجمه متن: اکنون وقت آن است که به متن بپردازیم و پیام اصلی را به زبان مقصد به روشی طبیعی انتقال دهیم. برای اطمینان از کیفیتی بالاتر، بهترین حالت این است که ترجمه به زبان مادری مترجم انجام شود. این شرایط باعث می‌شود که روند ترجمه با رعایت دقیق اصول نگارش و دستور زبان صورت گیرد و نتیجه خوانایی خوبی داشته باشد.
- ● تصحیح ترجمه: خواندن نهایی ترجمه آماده شده ضروری است. اگر بخواهیم جزئیاتی را که ممکن است قبلاً بازبینی کرده‌ایم را تصحیح کنیم، در این مرحله فرصت کافی خواهیم داشت. این مرحله بسته به حجم مطلب معمولاً چند ساعت طول می‌کشد. اما انجام این کار در فرآیند ترجمه خیلی اهمیت دارد.
- بررسی ترجمه توسط مترجم حرفه‌ای دیگر: این مرحله مصداق «چهار چشم بهتر از دو چشم می‌بینند» است. برای دستیابی به کیفیتی مطلوب، بهتر است بررسی نهایی توسط مترجمی انجام شود که قبلاً مطلب را ندیده است. به این ترتیب، مترجم بازبین می‌تواند با ذهنی باز و بدون قضاوت قبلی ترجمه را بررسی و ایرادات آن را رفع کند.
- انتشار یا قالب‌بندی نهایی ترجمه: در این مرحله از روند ترجمه، ظاهر کلی مطلب اصلی بررسی و از تطابق ترجمه با آن مطمئن می‌شویم. قالب‌بندی شکلی و محتوایی ممکن است متناسب با نظر مخاطب برای کتاب، مقاله و سایر موارد تنظیم شود.
چالش‌های ترجمه
باید توجه کنید که حتی رعایت تمامی موارد فوق در فرآیند ترجمه نیز برای دستیابی به ترجمه‌ای کامل کافی نیست. در واقع، این فرآیند را باید کاملاً نسبی بدانیم. زیرا علاوه بر تخصص و تسلط مترجم به فن ترجمه، برخی کلمات معادل دقیقی در زبان مقصد ندارند. این موضوع در کنار سبک‌های نوشتاری مختلف زبان اصلی بر پیچیدگی‌های کار ترجمه می‌افزاید. لذا بخش مهمی از خروجی روند ترجمه را باید وابسته به تجربه مترجم در مواجهه با زمینه‌های نوشتاری یا گفتاری مختلف زبان اصلی بدانیم.
نتیجه‌گیری
تعیین چارچوبی دقیق برای روند ترجمه امکان‌پذیر نیست. اما می‌توانیم با رعایت اصولی در انجام ترجمه از توجه کردن به تمامی جوانب فن ترجمه مطمئن شویم. برای دستیابی به ترجمه‌ای روان و وفادار به متن اصلی و با بهترین معادل‌یابی در زبان هدف، بهتر است زبان مقصد ترجمه، زبان مادری مترجم باشد. بازبینی چندباره در فرآیند ترجمه یکی از اصول مسلم در تمامی مراحل آن است.