بخشی از صنعت هر کشور، قوطی سازی و بسته‌بندی است که با دیگر صنایع نیز رابطه مستقیم دارد. در واقع بسته‌بندی و قوطی سازی یکی از عوامل تعیین کننده و مهم در بازارهای داخلی و جهانی بشمار می‌آید. در ایران عمر قوطی سازی حدودا ۶۰ سال است که این در برابر سابقه ۱۸۰ ساله ساخت قوطی در جهان، نشان می‌دهد که این صنعت در کشور، مسیر طولانی را برای گسترش و پیشرفت، پیش‌رو دارد. در ادامه، در رابطه با تاریخ قوطی سازی در ایران و مسیر طی شده این صنعت مطالبی را تهیه کرده‌ایم.
تاریخ قوطی سازی در ایران
در رابطه با تاریخ قوطی سازی در ایران جالب است بدانید که برای اولین بار فردی ارمنی به نام توتونف که از روسیه به ایران آمده بود، با بکارگیری ورق‌های حلبی بنزین و نفت، برای ساخت قوطی در کشور، اقدام نمود. البته باید این نکته را متذکر شد که در همان زمان، شرکت نفت به منظور تامین حلب‌های مورد نیاز، کارخانه‌ای را در شهر آبادان تاسیس کرده بود، اما کلیه تولیدات این کارخانه انحصاری بود و تنها برای شرکت نفت مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
پس از توتونف شاگردان وی چرخه تولید را قطع نکرده و با خرید ماشین آلات، دستگاه‌ها و قطعات فرسوده و کهنه از کارخانه تولید قوطی‌های حلبی وابسته به شرکت نفت، راه قوطی سازی را در ایران ادامه دادند. آقایان آرام، محمدی، اویسی و خامنه‌ای از شاگردان توتونف بودند، که پس از وی، به عنوان اولین سازندگان قوطی در تاریخ قوطی سازی ایران شناخته می‌شوند.
اما نخستین خط تولید ساخت قوطی در ایران به معنای امروز در شرکت روغن نباتی قو، برای روغن راه اندازی شد. پس از آن شرکت صنایع بسته‌بندی ایران توسط آقای لاجوردی در سال ۱۳۴۲ تاسیس شد که تولیدات قوطی کنسرو و کمپوت آغاز شد. با تکنیک‌‌ها و روش‌های اولیه، در هر روز تنها ۴ قوطی ساخته می‌شد؛ آن هم در شرایطی که کارگر حرفه‌ای تولید را هدایت کند. در حال حاضر با پیشرفت تکنولوژی سرعت خط تولید گسترش زیادی داشته است و این میزان به تولید بیش از هزار قوطی در دقیقه افزایش یافته است. که با بالا رفتن مهارت، پیشرفت تکنولوژی و ماشین آلات صنعتی، این میزان روز به روز با پیشرفت روبرو خواهد شد. از شاخص‌های اصلی که روند پیشرفت این صنعت را نشان می‌دهند، می‌توان به عواملی همچون کاهش وزن قوطی‌ها، افزایش استحکام، انجام چاپ بر روی قوطی‌ها، ابعاد و اشکال متنوع و تولید بیش از هزار قوطی در دقیقه اشاره داشت.
روند رشد قوطی سازی در ایران
در سال‌های قبل از انقلاب که کشور دارای جمعیت پایین‌تری بود؛ به دلیل اینکه قوطی‌ها توسط تولیدکنندگان مواد شیمیایی و مواد غذایی تولید می‌شدند و میزان اضافی آن‌ها به بازار عرضه می‌شد، نیاز ایران به قوطی محدود بود. در آن زمان شرکت‌ها و تولیدی‌هایی که صرفا به ساخت قوطی در ایران بپردازند بسیار کم و با فعالیت محدود بودند.
اما پس از انقلاب افزایش جمعیت؛ گسترش شهرها، تغییر در الگوی مصرف، جنگ و… نیاز و به دنبال آن تقاضا برای قوطی‌ها نیز افزایش یافت و به همین دلیل واحدهایی از جمله شرکت صنایع بسته بندی گسترش، تبریز، مهرآذر، زاگرس و… راه اندازی و گسترش یافت و در این شهر ها کارخانه قوطی سازی که صرفا به تولید قوطی‌هایی برای مواد غذایی و مواد شیمیایی می‌پرداختند راه اندازی شدند.
با بروز جنگ تحمیلی و عدم توجه مورد نیاز به این صنعت، ادامه فعالیت این مجموعه‌ها با تجهیزات و ماشین آلات مدرن و جدید تقریبا رو به فراموشی رفت و این صنعت به جای پیشرفت با کاهش کیفیت محصولات تولیدی مواجه شد. البته سال ۱۳۷۱ که این صنعت تا حدودی مورد حمایت اداره کل صنایع فلزی قرار گرفت و در تاریخ قوطی سازی ایران تغییراتی ایجاد شد. چند خط تولید مدرن برای تولید قوطی‌ها راه اندازی شد، همچنین عوامل دیگری از جمله تخصیص ارز به این صنعت سبب افزایش و بهبود کیفیت تولید در این مسیر شده است.
قوطی و بسته‌بندی فلزی
ماده اولیه مورد استفاده در قوطی‌های فلزی، مواد فلزی است که به همراه آن از مواد دیگری نیز کمک گرفته می‌شود. این روزها استفاده از قوطی‌های زرین چلیک پارسیان برای مواد غذایی، گسترش و رشد چشمگیری داشته است. به طوری که همه ما روزانه با انواع مختلف آن‌ها روبرو می‌شویم و مورد استفاده قرار می‌دهیم. اشکال مختلف بسته‌بندی‌های فلزی برای مواد غذایی و شیمیایی شامل قوطی آئروسل، قوطی نوشابه، قوطی کنسرو، قوطی‌های روغن‌صنعتی و خوراکی، قوطی‌های رنگ، اسپری‌ها، تیوپ آلومینیومی و… است، که اکثر این قوطی‌ها از جنس آلومینیوم و ورق‌های فولادی هستند.
مزایا و معایب قوطی‌های بسته بندی فلزی:
مزایا
- قوطی‌های فلزی قادر هستند تا مواد را به صورت گاز، مایع و جامد در خود نگه‌دارند.
- این نوع بسته‌بندی در برابر حرارت بالا استحکام و مقاومت بالایی دارند.
- قوطی‌های فلزی کاملا غیر قابل نفوذ هستند، که می‌توانند کلیه خواص موجود در مواد غذایی از جمله ارزش غذایی، طعم، بو و رنگ را برای مدت زمان طولانی حفظ نمایند.
- قوطی‌های فلزی قابل بازیافت‌اند و به محیط زیست آسیبی نمی‌رسانند.
- به دلیل خاصیت مغناطیسی موجود در قوطی‌های فلزی، در خط تولید با سهولت جابه‌جا می‌شوند
قوطی‌های فلزی در فرم، سایز و ابعاد مختلف و متنوع قابل تولیدند.- استحکام مکانیکی و دوام بالای قوطی‌های فلزی سبب سهولت در انبار کردن و حمل و نقل را به همراه دارد.معایب
- نیاز به دانش فنی بالا و تکنولوژی ویژه برای ساخت قوطی‌های فلزی
- نیازمند به محیط فاقد رطوبت و بخار برای نگه‌داری و انبار کردن
- انبار کردن و حمل و نقل قوطی‌های فلزی فضای زیادی را اشغال می‌کند.مصرف‌کنندگان قوطی‌های فلزیدر چندین سال اخیر، بازار استفاده از قوطی‌های بسته بندی فلزی، در مسیر تغییر قرار گرفته‌است. از مهم‌ترین تغییرات مربوط می‌توان به ابعاد بسته‌بندی‌ها اشاره کرد.در حال حاضر، بسته‌بندی‌های بزرگ مواد غذایی، جایگاه کمتری را در بین مصرف کنندگان دارند و جای خود را به قوطی‌های کوچک تر داده‌اند. مثال زیر، به خوبی این موضوع را اثبات می‌کند. در سال‌های گذشته روغن‌ها در بسته‌بندی‌های ۱۷ کیلویی در بازار عرضه می‌شد، اما در حال حاضر روغن‌ها در قوطی‌های یک کیلویی بفروش می‌رسند، البته همچنان قوطی‌های بزرگ نیز مورد استفاده هستند، اما تقاضا بسیار کم و محدود است.یا برای مثال دیگر می‌توان گفت که با توجه به سبک جدید زندگی، تولید و استفاده از کنسروها و غذاهای نیمه آماده افزایش چشمگیری داشته است.صنعت قوطی سازی در ایران در حال حاضردر دهه اخیر، صنعت قوطی سازی در ایران، پیشرفت چشمگیری به لحاظ تولید داشته است. عوامل مربوط به این پیشرفت عباتند از:
- ارتقای سلیقه عمومی
- پیشرفت تکنولوژی
- آگاهی عموم جامعه نسبت به بسته‌بندی‌های متنوع
- ایجاد بازار رقابتیبا توجه به توضیحاتی که در رابطه با تاریخ قوطی سازی در ایران بیان شد، این صنعت در حال بروز رسانی و نوسازی است، و از آنجایی که صنایع بسته‌بندی‌های مقوایی در حال گسترش‌اند، قوطی‌ها و بسته بندی‌های فلزی نیز می‌بایست برای رشد تلاش نمایند. اما در این مسیر عواملی از جمله سنگین بودن میزان سرمایه‌گذاری و حرکت آهسته و کند، پیشرفت و رشد را با مشکل موجه می‌سازد.
- جمع‌بندیبه طور کلی قوطی سازی زیر مجموعه صنعت بسته‌بندی است که در ایران مسیر طولانی را از گذشته تا به امروز طی کرده است، و با توجه به مشکلاتی از جمله کمبود نیروی آموزش دیده، عدم ارتباط با سایر شرکت‌های ساخت قوطی در دنیا، تجهیزات ناکافی و… برای پیشرفت، مسیر طولانی را نیز در پی دارد.
