طی روزهای اخیر ناشرانی که از خدمات اتحادیه شرکت‌های تعاونی ناشران ایران (آشنا) به منظور خرید کاغذ استفاده می‌کنند با پیامک‌هایی در تلفن همراه خود مواجه شده‌اند که اعلام کرده این دسته از ناشران برای دریافت حواله کاغذی که پیش از این و در زمستان گذشته تقاضا داده بودند می‌توانند اقدام کنند.
این پیامک در حالی صادر شده است که این اتحادیه در روزهای پایانی سال گذشته به این ناشران اعلام کرده بود که تا اطلاع ثانوی از صدور این حواله‌ها جلوگیری می‌کند و این مساله را به شیوع بیماری کرونا و لزوم رعایت طرح فاصله‌گذاری اجتماعی در این زمینه مرتبط کرده بود.
آغاز فرآیند صدور مجدد حواله‌های کاغذ با آغاز فاز تازه‌ای از فعالیت ناشران و کتابفروشان در شرایط کرونا همراه شده است.
در یک سوی این ماجرا ناشران بیش از هر چیز این روزها چشم به انتشار و فروش آثار قدیمی و تجدید چاپی خود دارند؛ آثاری که پیش از این به خوبی برای مخاطبان معرفی شده‌اند و در بازار تثبیت شده و مخاطبان به دنبال آن هستند و از انتشار آثار جدید و چاپ نخست خودداری می‌کنند و در سوی دیگر این رویداد کتابفروشی‌هایی هستند که با وجود باز بودن و فعالیت، اجازه حضور مشتری در محیط کاری خود را نداده و مشتری‌ها باید از پشت در فروشگاه، کتاب مد نظر خود را سفارش دهند تا به دست آنها برسد و البته فروش اینترنتی و تلفنی کتاب نیز کماکان سرجای خودش است. این اتفاق به عبارتی ساده به معنای آن است که مخاطبان کتاب این روزها بیش از هر چیز به دنبال آثاری هستند که آگاهانه و با اطلاع قبلی انتخابشان کرده و با نوعی حسابگری ویژه به سمت تأمین آن رفته‌اند.
با این همه وضعیت عجیب بازار کاغذ کتاب این روزها کماکان به قوت خود باقی است و بیم آن می‌رود یک موج شدید افزایش قیمت در پشت آن خوابیده باشد. با وجود صدور حواله‌های کاغذ دولتی برای ناشران به شرحی که یاد شد و نیز گزارش‌های منتشر شده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر ثبت سفارش تقاضای واردات بیش از ۱۱۳ هزار تن کاغذ و ترخیص بیش از ۴۳ هزار تن از آنها و حتی پیشی‌گرفتن ورود کاغذ نشر به کشور از کاغذ مطبوعات اما آتش زیر خاکستر کاغذ کتاب هنوز چنان سرد نشده است که بتوان آن را بی‌اثر و بازارش را با ثبات دانست.
آمارهای منتشر شده از قیمت کاغذ نشان می‌دهد که با وجود نزولی شدن قیمت کاغذ تحریر در برخی از گرماژهای آن طی روزهای اخیر، میانگین قیمت این محصول در ماه اخیر صعودی بوده است. در بازار کاغذ گلاسه نیز وضعیت به همین منوال است که هر دوی اینها به معنی افزایش نسبی هزینه‌های تولید کتاب در این بخش خواهد بود.
اما چالش‌های دیگر این بازار طی روزهای گذشته از سال جاری میلادی مساله تأمین ارز برای واردات کاغذ است.
در سال گذشته و به دلیل شرایط خاص ارزی کشور عمده کاغذهای وارداتی به کشور بر پایه ارزهایی چون روبل روسیه، لیر ترکیه، روپیه هند و یوان چین صورت می‌پذیرفته است و واردکنندگان به ناچار نرخ تنزیلی را نیز برای این ارزها در نظر می‌گرفته‌اند اما طی ماه‌های اخیر تأمین و تخصیص همین ارزها نیز برای واردات کاغذ به مشکل برخورده است تا جایی که حدود بیش از نیمی از پرونده‌های ثبت و واردات کاغذ طی سال گذشته کماکان موفق به تأمین مالی ارز مورد نظر خود نشده‌اند.
به طور دقیق این موضوع در سال جاری شامل ۳۵ درصد از پرونده‌های ثبتی تاکنون بوده است که کماکان در حوزه خرید ارز با چالش و مشکلات جدی و اساسی روبرو هستند. از سال ۱۳۹۸ نیز بیش از نیمی از پرونده‌های درخواست ارز اگر از حالت تأمین دولتی به تأمین نیمایی تغییر نکرده باشند، با مشکل جدی تأمین ارز مواجه شده‌اند که این مساله تا چند ماه آینده و در صورت تداوم بار دیگر تأثیر خود را بر بازار کتاب به طور مشخص نشان خواهد داد.
در حال حاضر و مطابق با اعلام‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کاغذ فرهنگی و مطبوعاتی ایران از کشورهایی مانند چین؛ اندونزی، ویتنام، لبنان، ترکیه، قبرس، نروژ، هندوستان، روسیه، فنلاند، اتریش، نروژ، هلند و امارات به ایران می‌رسد. در این میان کشورهای تولید کننده کاغذ در این فهرست بلند بالا تنها محدود به چند نام می‌شود و به طور مشخص سایر مبادی خرید کاغذ در زمره فروشندگان رده دوم و غیر تولید کننده هستند. این مساله به خودی خود در دراز مدت بازار کاغذ را با تلاطم دیگری از حیث تغییر نرخ تمام شده کاغذ برای واردات نیز مواجه خواهد کرد.
همه این موارد در کنار هم نشان از این دارد که بازار کاغذ در سال پیش روی نیز ظاهراً قرار نیست رویی از آرامش را بر خود ببیند. نشانه‌های ثبات قیمت کاغذ فرهنگی از اقتصاد این روزهای ایران به چشم نمی‌خورد و این یعنی قیمت تمام شده تولید محصول فرهنگی در حال افزایش متداوم اما با شیب تند است. افزایش قیمت روزنامه‌ها در ابتدای سال جاری شاید زنگ خطر کوچک اما مهمی بود برای مصرف کنندگان این کالاها که باید سالی سخت توأم با انتخاب‌هایی حساب دیده‌تر برای تأمین کالاهای خود انتظار بکشند.
خبرنگار: حمید نورشمسی