اکبر نصراللهی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه از دو حق اساسی مردم در عرصه اطلاع‌رسانی در شرایط بحرانی چون شیوع ویروس کرونا گفت؛ رسانه‌ها باید حق مردم به دانستن و حق مردم به حفظ امنیت روانی‌شان را به رسمیت بشناسند و رعایت کنند.
مهسا بهادری: کرونا و اخبار مربوط به آن، این روزها بزرگ‌ترین دغدغه مردم جهان به ویژه ایرانی‌ها است. در این میان، رسانه‌ها افزون بر این‌که موظف به انتشار اخبار هستند، انجام یک‌سری وظایف در برابر جامعه را هم برعهده دارند. درباره وظیفه رسانه‌ها در شرایط بحرانی همچون شیوع کرونا، با اکبر نصراللهی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه و نویسنده کتاب‌های «راهنمای پوشش خبری» و «مدیریت اخبار پوشش بحران» گفت‌وگو کرده‌ایم که می‌خوانید.
در شرایط بحرانی مثل شیوع کرونا، مردم چگونه تفاوت میان خبر جعلی و خبر صحیح را می‌توانند تشخیص دهند؟
مردم باید خبرهایی را که از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی دریافت می‌کنند، در مرحله اول با عقل خودشان انطباق دهند و در مرحله دوم اخبار را با گروه‌های مرجع چک کنند. همچنین پس از انتشار یک خبر، آن را سرچ کنند و ببینند تنها یک منبع آن را منتشر کرده است یا چند منبع، البته میزان معتبر بودن منبع و رسانه هم شرط است. به عبارتی مردم از این طریق می‌توانند جعلی بودن یا واقعی بودن یک خبر را تشخیص دهند.
متاسفانه در حال حاضر، هراس عمومی و اغتشاش افکار عمومی بیش از خود ویروس کرونا شیوع پیدا کرده است. در بحران‌های ملی و بحران‌هایی که با جان مردم سر و کار دارد، هم خود مردم باید مسئولانه عمل کنند و هم رسانه‌ها صادقانه، درست و جامع، اخبار را به اطلاع مردم برسانند تا از رجوع به اخبار جعلی و منابع غیر رسمی جلوگیری شود
اما خیلی‌ها این کار را نمی‌کنند و حتی دست به اشتراک هر مطلبی بدون اطلاع از درستی‌اش می‌زنند. چه‌طور باید از انتشار اخبار جعلی جلوگیری شود؟
در حال حاضر همه افراد یک آشنایی یا دوستی را دارند که در زمینه پزشکی تخصص و آگاهی داشته باشد. می‌توانند پس از آن‌که با مشورت با این پزشک، اطمینان حاصل کردند یک خبری درست است، آن را با دیگران به اشتراک بگذارند. رعایت همین راه‌ها و موارد باعث می‌شود تا از پراکنده شدن شایعه جلوگیری شود. اما زمانی که یک نفر خبری را به اشتراک می‌گذارد اما نمی‌داند از چه منبعی و با چه هدفی منتشر و تولید شده است و نمی داند که جعلی است یا خیر، زمانی که آن را منتشر می‌کند، یک اقدام غیر مسئولانه را انجام داده که همین اقدام می‌تواند خشونت، هراس، شایعه و وحشت را در بین مردم گسترش دهد.
متاسفانه در حال حاضر هراس عمومی و اغتشاش افکار عمومی بیش از خود ویروس کرونا شیوع پیدا کرده است. در بحران‌های ملی و بحران‌هایی که با جان مردم سر و کار دارد، هم خود مردم باید مسئولانه عمل کنند و هم رسانه‌ها صادقانه، درست و جامع، اخبار را به اطلاع مردم برسانند تا از رجوع به اخبار جعلی و منابع غیر رسمی جلوگیری شود.
در چنین شرایطی، آیا لازم است رسانه‌ها تمام اطلاعاتی را که دارند در اختیار مخاطبانشان قرار دهند؟
در شرایط بحرانی، رسانه‌ها با یک‌سری واقعیت‌هایی روبه‌رو می‌شوند و نگران هستند که انتشار برخی اخبار ممکن است باعث ناراحتی مردم شود و امنیت روحی و روانی آنها به خطر بیفتد. اما این به آن معنا نیست که رسانه‌ها نخواهند همه اطلاعات را در اختیار مخاطبانشان قرار دهند، من فکر می‌کنم رسانه‌ها باید به آن وجه موضوع هم فکر کنند. یعنی در شرایطی که مردم به تمامی منابع دسترسی دارند و با گسترش تکنولوژی به سادگی می‌توانند اخبار و مطالب را از هر منبعی در هر جای دنیا به دست بیاورند، امکان پنهان‌سازی وجود ندارد.
اگر رسانه‌ها اصل خبر را کتمان کنند، یا اخبار درست را منتشر نکنند یا آنها را با تاخیر منتشر کنند و واقعیت را نگویند، باعث می‌شود امنیت روحی و روانی مردم دچار مشکل شود. در چنین حالتی، مردم به رسانه‌های جعلی و معاند روی می‌کنند و چون آن رسانه‌ها غیر مسئولانه عمل می‌کنند، باعث گسترش شایعه و اخبار نادرست می‌شوند. من فکر می‌کنم مردم دو حق اساسی دارند؛ حق مردم به دانستن و حق مردم به حفظ امنیت روانی‌شان و رسانه‌ها باید هنرمندانه به حفط هر دو حق توجه کنند.
مردم باید اصل ماجرا را بدانند، چون اگر ندانند ممکن است نسبت به آن بی توجه شوند و امنیت آنها به خطر بیفتد. پیدا کردن روش اطلاع‌رسانی درست، ضمن گفتن حقیقت و حفظ آرامش مردم بستگی به خلاقیت اهالی رسانه دارد.
رسانه‌ها چطور از کمبودها و کاستی‌ها بگویند و مسوولان را آگاه و هشیار کنند، بدون آن که مردم را بترسانند؟
دوباره تاکید می‌کنم، به هیچ عنوان نباید به بهانه حفظ روح و روان مردم، از گفتن حقیقت به آنها خودداری شود. هم‌اکنون به نظر می‌رسد همین موضوع، دست‌مایه‌ای برای برخی از کنشگران سیاسی و اقتصادی در خارج از کشور شده است تا نظم جامعه و وحدت را برهم زنند.
اگر رسانه‌ها گله‌ای نسبت به کمبود تجهیزات دارند، سعی کنند آن را به روش آرام و بدون برهم زدن نظم جامعه مطرح کنند. رسانه‌ها در حال حاضر نماینده افکار عمومی هستند و اگر انتقادی از کاستی‌ها و کمبودها دارند، باید تقوای حرفه‌ای هم داشته باشند. در شرایط بحران فعلی، اگر مسئولان از یک ماجرا غافل شدند و یک چیز را نادیده گرفتند، رسانه‌ها باید توجه مسئولان را به امداد رسانی و کمک رسانی به آن موضوع جلب کنند. اما اگر هدف‌شان انتقاد، مچ‌گیری و ضربه زدن سیاسی باشد، اخلاق حرفه‌ای را زیر پا گذاشته‌اند.
در بحران شیوع کرونا، چرا برخی به رسانه‌های رسمی بی اعتماد شده‌اند؟
اعتماد مردم به برخی رسانه‌ها و مسئولان به واسطه عملکرد گذشته‌شان مثل مسائل مربوط به گرانی بنزین و سقوط هواپیما و سایر ماجراهایی که ما در همه این سال‌ها با آن مواجه بودیم، کاهش پیدا کرده است. فقط فکر می‌کنم در حال حاضر اَبَر بحرانی که ما با آن مواجه هستیم، بی اعتمادی به رسانه‌ها و نهادهای رسمی است اما با وجود تمام این موارد، موضوع شیوع ویروس کرونا، بهترین فرصت برای رسانه‌ها و مسئولین است تا با اخبار درست، صادقانه، به موقع و جامع، خودشان را اثبات کنند و اعتماد از دست رفته را جبران کنند.
بنابراین هرگونه تعلل در طرح موضوع و اطلاع رسانی، این اعتماد باقی‌مانده را از بین میبرد و مردم را از لحاظ روحی و روانی ضعیف خواهد کرد. رسانه‌ها بدانند که با کار حرفه‌ای می‌توانند این اعتماد را به جامعه بازگردانند